คงยากพิลึกหากมนุษย์ในศตวรรษที่ ๒๑ อย่างผมจะพยายามจินตนาการว่าชีวิตจะเป็นอย่างไรท่ามกลางโลกทัศน์ของคนสยามเมื่อหลายร้อยปีที่แล้ว
จักรวาลวิทยา (cosmology) แบบไตรภูมิเป็นโลกทัศน์ของคนอุษาคเนย์บนแผ่นดินใหญ่ โดยนักประวัติศาสตร์พอจะเห็นร่วมกันว่าเป็นโลกทัศน์ดั้งเดิมก่อนการเข้ามาของตะวันตกในช่วงศตวรรษที่ ๑๙
เล่าเรื่องในไตรภูมิ ของเสฐียรโกเศศ เป็นการพยายามเล่าความเชื่อเช่นนี้ออกมาด้วยท่วงทีเป็นกันเอง เหมือนผู้ใหญ่เล่านิทานให้ลูกๆหลานๆฟัง
ผมคิดว่า สิ่งที่สำคัญจากการได้รับรู้ถึงโลกทัศน์ของผู้คนในภูมิภาคนี้เมื่อหลายร้อยปีก่อนไม่ใช่อยู่เพียงว่าความเชื่อเหล่านั้นคืออะไร
หากแต่เป็นการทำให้เรามองเห็นว่า เวลาเราจะคิดเกี่ยวกับสิ่งใดๆก็ตาม จงอย่าใช้มาตรฐานของปัจจุบันไปตัดสินและตีความสิ่งที่เกิดขึ้นในอดีต (เช่นการปฏิวัติ ๒๔๗๕ ไม่เป็น "ประชาธิปไตย" ตามความเข้าใจของเราวันนี้) ไม่เช่นนั้นจะทำให้เราพลาดอะไรไปอีกมาก
ผมขอชี้ชวนให้คิดไปในอนาคตบ้าง - ลองคิดว่าอีกสักสองร้อยปีข้างหน้า มีคนขุดพบเอกสารการสืบสวนสอบสวนกรณี ๑๙ พฤษภาคม ๒๕๕๓ แล้วมีข้อสรุปบางอย่างที่เขียนขึ้นโดยคณะกรรมการฯเฉพาะที่ถูกตั้งขึ้นมา
เราในปัจจุบันนี้ อยากเรียกร้องให้พวกเขา (คนสองร้อยปีข้างหน้า) นั้นตระหนักถึงอะไรบ้าง
ก็ไม่ต่างไปจากการย้อนไปดูประวัติศาสตร์เมื่อสองร้อยปีที่แล้วหรอกครับ
